Matbaacılıkta, hazırlanmış olan filmlerin kalıplar aracılığı ile kağıdın üzerine nasıl transfer edildiğini görelim.
Baskı Teknikleri
Nemlendirme ve mürekkep yardımı ile yapılan, noktanın işlemine ofset baskı denir. Film yüzeyindeki tram diye adlandırdığımız noktaların kalıp yüzeyinde oluşturdukları grenler, merdaneler vasıtası ile taşınan mürekkeplerle dolarlar. Dolan noktalar, mürekkebi bir diğer kazan üzerindeki blanket adını verdiğimiz kauçuğun üzerine kauçuk da kağıt üzerine transfer eder.
● Ofset baskı
● Tipo Baskı
● Tifdurk Baskı
● Flekso Baskı
● Serigrafi Baskı
● Dijital Baskı
Renk Noktacıklarındaki Açılar
Noktaların birbiri üzerine açılarla basması ve mürekkebin transparan (örtücü olmayan) özellikte olması nedeniyle muhtelif renkler oluşmaktadır. İyi bir baskı elde etmek için özellikle iyi bir filme, kaliteli bir mürekkep serisine ve de transfer işinin sağlıklı olması için de hassas makine ayarlarına ihtiyaç vardır. Baskı işlemlerinde çabuk ve sağlıklı baskı yapmanın bazı çeşitleri ve kullanılan terimler.
● Forma baskı yöntemi
● Normal Revolta baskı yöntemi
● Etek - Makas Revolta baskı Yöntemi
● Ön - Arka baskı
● Makas - Makas revolta
● Etek - Makas revolta
Tabaka Ofset
Özel emülsiyonla hassaslandırılmış kalıp ışıkla pozlandırılarak film üzerindeki siyah alanlar, kalıp üzerine ışıksız bırakılır. Diğer şeffaf alanlar ise ışığa doyurularak pişirilir. Daha sonra bu kalıp üzerindeki ışık olmayan yüzeyler banyo sırasında emayesini dökerek, boya kabul edecek emisyon oluşturulur.
Oluşan emisyon su tutmadığından merdanelerden gelen boyayı tutar ve kauçuk üzerine aktarır. Blanket ise, üzerindeki boyayı aldığı gibi kağıt üzerine verir. Böylece film üzerindeki noktalar aynen kağıt üzerine mürekkep rengine göre geçmiş olur. Günümüzde ofset baskı 4 ana renk üzerinden yapılmaktadır. İşte biz buna matbaacılıkta Trikromi baskı adını veririz.
Forma Baskı Yöntemi
Kitap-Katalog vb gibi çok sayfalı işlerde kullanılan bir tekniktir. Amacı kağıdın katlanması durumunda sayfaların birbirlerini takip etmesi ve harman işleminin azalmasıdır. Ayrıca birbirini karşılayan sayfalarda olabilecek birbirini tamamlayan ve devamı olan resimlerin aynı renk tonunda devam etmesini sağlar.
Kağıdın Su Yolu
Kağıdın su yolu, imalat sırasında kağıt hamurunun hazneden sürekli elek üzerine gelirken aktığı yön ( doku istikameti ) demektir. Çünkü selüloz lifleri bu yönde uzar ve keçeleşir. Kağıdın su yönünü bulmak için yapılması gereken en pratik işlem şudur: Bir parça kağıt enine ve boyuna katlanır. Katlanan yerler hafifçe nemlendirilir ve tırnakla çizilir. Bu işlemden sonra kağıdın dalgalanan tarafı su yönünün ters olduğunu gösterir. Çünkü selüloz lifleri bu yönde kırılmıştır ve kağıtta dalgalanmaya sebep olur. Dalgalanmayan diğer taraf ise kağıdın su yönünün olduğu tarafı göstermektedir. Kağıdın su yolu baskı ve ciltte son derece önemlidir.
Normal Revolta Baskı Yöntemi
4 Kalıpla 4 renk baskı yapılarak makine ebadına uygun formatlarda kağıdın önünün ve arkasının basılması tekniğidir. Hem basılacak kalıp sayısının, hem de makine ayarlarındaki kaybedilecek zamanlardan tasarruf sağlar.
Kağıdın makinedeki hareketi makas adını verdiğimiz aparatların kağıdın geniş yüzünü tutarak diğer baskı ünitelerine taşıması şeklindedir. Kağıdın makaslar tarafından tutulan kısmına "Makas"adını vermekteyiz.
Ayrıca kağıt üzerindeki baskıların aynı yere basılabilmesini sağlamak amacıyla kağıt, makas tarafından alınmadan hemen önce ayarlayan "poza" adını vermekteyiz. Normal revolta baskıda kağıdın makası değiştirilmeden yapılan baskı şeklidir. Aynı poza ve aynı makas ile kağıdın önünün ve arkasının basılması işlemidir.
Etek-Makas Revolta Baskı Yöntemi
Makasların tuttuğu yer makas, poza aparatlarının çektiği yer pozadır. Peki kağıdın kalan diğer iki kenarlarına ne ad verilir? Makasların tuttuğu yerin arkasında kalan kenara"Etek" Pozanın çektiği yerin karşısında kalan kenara ise "Karşı Poza" denilmektedir.
Bu baskı tekniğinde amaç yine aynıdır. 4 kalıpla önüne ve arkasına bir seferde renkli baskı yapılmaktadır. Yani amaç ve elde edilen sonuçlar revolta tekniği ile aynıdır. Farklılığı yalnızca yöntemdedir. Bu sefer kağıt takla attırılarak eteği-makas olacak şekilde basılır. Poza gene sabittir. Karşı poza ise çoğunlukla ön+arka baskılarda öndeki basılı materyalle arkaya basılanların aynı ayarda basılması için kullanılan bir aparattır.
Kağıtların Baskı Sistemlerine Göre Özellikleri
Web Ofset (Rotasyon) Baskı Tekniği
1912 Yılında Casper Herman (Vomag) ilk rotatif makineleri üretmeye başlamıştır. Ofset baskı sisteminin gelişmiş bir şeklidir. Günümüz dünyasında tirajı büyük olan basılı işler için bu sistemden faydalanılır. Bugün baskı sahasında tirajlı işler için sağladığı avantajlar çok fazladır.
● Tram: Geçişleri (tonları) meydana getiren noktalardır. (1 cm'ye düşen nokta adedi)
● Web ofsetin (rotasyon baskının) en büyük özelliği BOBİN halinde sarılmış olan kağıda baskı yapma özelliğinde olmasıdır.
● Baskı sistemi olarak , web ofset makinelerin tabaka halinde baskı yapan düz ofset makinelerinden kağıdı kullanış yönü (tabaka/rulo) hariç pek farkı yoktur.
● Web ofsetin en büyük özelliği hem teknik hem de ticari oluşudur. Ancak, bazı rotasyon uzmanları tabaka ofsetten daha iyi sonuç alındığına inanmaktadır. Boya transferi yapılan kağıt 110-140 dereceden geçerek birden +13 dereceye düşen bir ısıyla inen şoklanmakta ve sonunda kağıt, boyanın ani kuruması neticesinde parlaklık kazanmaktadır. Katlama hunisine gelmeden önce silikon haznesinden kağıt emisyonu silikondan geçmektedir. Dolayısıyla parlama bu noktada + değer kazanmaktadır.
● Bu makineler muayyen işleri yaptıkları için ve de bu işler için imal edildikleri için işin icabına ve niteliğine göre tertibatlarda ilave edilmektedir. (Örneğin; Katlama, kesme, harmanlama, paketleme, kurutma vb. gibi cihazlar ilave edilmektedir)
● Web sisteminde her ünite iki kalıp ve iki kauçuk kazandan ibarettir. Baskı kauçuktan kauçuğa olur. Bobin halindeki kağıt iki kauçuk arasından geçerek bir kauçuk üst, diğer kauçuk alt tarafın baskısını gerçekleştirir. Böylece kağıdın her iki yüzü de basılmış olur.
● Web ofset mürekkeplerinin en önemli özelliği kurumadır. Demek ki, sıcakta sabitleşen mürekkep kullanılmalıdır. Bunun için son baskı ile katlama arasında kurumayı sağlamak için fırın veya tüneller kullanılmalıdır.
Web ofset (rotasyon) makinelerindeki bazı teknik özellikler
Her ünite için geçerli olmak üzere bu makinelerde merkezi kumanda sistemi ile makinenin uzaktan kontrolü ve baskı ayarları yapılabilmektedir. Rotasyon baskı tekniğinde 2 çeşit sistem görmekteyiz. Coldset (Kurutmasız) ve Heatset (Kurutmalı). Biz şu ana kadar Heatset baskısından bahsettik. Coldset baskı ise sadece 3. Hamur veya 1. Hamur basılabilir gibi üzeri kaplanmamış kağıtlara baskı yapan (Gazete gibi) kurutma tüneli bulunmayan makinelerde baskı yapılamaz.
● Merkezi kumanda sistemi
● Bir veya birden fazla baskı üniteleri
● Bobin standı
● Kağıt gerginliği
● Kurutucu
● Soğutucu
● Katlama
● Kesme
● Harmanlama
● İstenilen adette iş sayımı
Serigrafi Baskı Tekniği
Japonya'dan Amerika'ya oradan da Avrupa'ya yayılmıştır. Özellikle reklam baskılarında kullanılır. Bilindiği gibi ofset baskı tekniğinde baskı, sadece direkt olarak kağıt ve kağıt türü tabaka veya bobin cinsinden maddelere yapılmaktaydı. Serigrafi türü baskıda sadece kağıt değil, karton-mukavva-pvc(sert ve yumuşak)-birçok plastik (sentetik) madde, metal, cam-seramik-tekstil vb. gibi maddeler üzerine baskı yapılabilmektedir. Bu baskı tekniğindeki başarı, tekniği iyi bilen (mürekkep bu baskı tekniğinde çok önemlidir ) kaliteli işe uygun araştırılmış mürekkep kullanan atölyelerdedir. Bu baskı tekniğinde kalıp yerine, ipek elekler kullanılmaktadır. Bu saf ipek, naylon perlon ve metal kumaş tabir edilen bir nevi tüldür. Bu tülün elek gibi delikli oluşundan elek baskısı denmiştir. Boya kalınlığı tipo baskıya oranla 6-10 kat fazladır. Serigrafi 2 Bölümde yapılır.
Serigrafi Baskı
Asırlardır kumaşlar, Çin ve Japonya'da şablonlarla basılmış ve dünyanın birçok ülkesine satılmıştır. İlk zamanlar figürleri, bağlantı izleri bırakmadan kağıt ve deri gibi şablonlarla basmak mümkün olmadı. Şablon izleri bu yüzeylerde belirli aralıklarla kaldılar. Zamanla uzak doğuda eskiden kullanılan bu şablonlar üzerine kağıttan kazılmış figürler yapıştırılır, bağlantı izi bırakmadan baskı neticesi alınırdı. Baskıların bağlantı izi olmaksızın yapılabilmesi için çerçeve üzerine monte edilmiş taşıyıcı ve boya geçirici gözenekli bir yüzey gereklidir. Biz buna serigrafi baskıda GAZE veya ELEK BEZİ adını veririz.
Boya, rakle adını verdiğimiz (ustanın elinde tuttuğu sert dikdörtgen şeklinde düzgün boyanın elekten geçmesi için elek üzerinde ileri geri hareket ettirilen cisim) bir alet ile kumaşa geçirilir. Bu boya sadece gazenin (elek bezinin) üzeri örtülmemiş kısımlarından kumaşa geçer. İnce olan gaze iplikleri boyanın geçmesine engel olmadıkları için baskı yapılan malzemenin yüzeyine boya temiz ve düzgün olarak yayılır. Bu şekilde yapılan baskıya tekstilde Film Baskı veya Şablon Baskı da denir.
Bu baskı metodu uygulama çeşidi bakımından zengin olduğundan en basit el atölyelerinden en büyük fabrikalara kadar uygulanmaktadır.
Son zamanlarda şablon baskı, rulo baskı ile rekabet haline gelmiştir. Şablon baskı daha basit ve ucuz olarak kolay ve çabuk değişen baskı şekilleri yapabildiğinden küçük tirajlı baskıya daha elverişlidir. Bu işi yapan ustanın el becerisi çok önemlidir.
İpek gazeler hiçbir yöne kaymayan döner iğne tekniği ile yapılan dokulardır. Daha sonraları şablon baskı için tabii ipekten özel gazeler yapıldı.
Sentetik elyafın ortaya çıkmasından sonra ipek gazeler önemini kaybetti. (Bunun sebebi ise yüksek kimyasal direnç, esneklik, sağlamlık gibi nitelikleri yüzünden sentetik elyaf tercih edildi). Gaze için en uygun elyaf polyamis tipidir.
Şablon Hazırlama
Önce baskıyı yapabilmek için tahta veya metalden çerçeve, sentetik veya metal ipek rakle gereklidir. İpek, çerçeveye gerilir emaye ipek üzerine film halinde dökülür. (Raptiye, tel zımba, yapıştırma olabilir.) basılması istenen filmi şablon ile poz aparatının camı arasına yerleştirerek ışıklar açılır, yeteri kadar poz verilir. Banyo ile ışık gören yerler temizlenir. Sonra şablon tazyikli su ile yıkanır. Poz müddeti, ışıkla şablon arasındaki mesafe ve lambanın kuvvetine göre birkaç denemede anlaşılır.
Baskı Yapma
El ile: Düz bir zemin üzerine baskı yapılacak olan kağıt, kumaş plastik, deri vb konur. Şablon, desen basılacak malzemenin üzerine yerleştirilir. Şablonun iç kısmına bir miktar boya dökülür ve rakle ile desen üzerinde bir-iki defa çekilir. Bu çekme bu işi yapan ustanın mahareti olmakta ve el ile yapılan baskıdaki hareket ve güç eşit olmak zorundadır. Sonra bu baskılar kuruması için tek, tek raflara konur.
Makine ile: Bu çok basittir. Şablon makineye bağlanır. Direkt olarak baskı yapılır.
Serigrafide Önemli Bilgiler
Akrilik plistrol gibi plastik baskılı materyalleri üzerine baskı yapılırken, boyalarda iyi yapışıp çabuk kuruma, yüksek ışığa dayanıklı olması gibi özellikleri aranır. Mesela; bez üzerine, ufak masa üstü bayraklar, flamalar yapılacak olursa özel kumaş boyaları . Polyester veya polietilen gibi malzemeler üzerine baskı yapılacaksa, özel polietilen mürekkepleri cam metal gibi yüzeylere çok parlak ve dayanıklı baskı yapılması istenirse özel olarak hazırlanan yüksek yoğunluklu boyalar kullanılmalıdır.
Serigrafi mürekkepleri takım olarak saklanmak zorundadır. Aksi taktirde 8-10 saat sonra sertleşir ve bir daha kullanılamaz.